آیه 68 سوره مریم

فَوَ رَبِّكَ لَنَحْشُرَنَّهُمْ وَ الشَّياطِينَ ثُمَّ لَنُحْضِرَنَّهُمْ حَوْلَ جَهَنَّمَ جِثِيًّا (68)

بعد از آن به جهت تحقيق امر اعاده مى‌فرمايد:

فَوَ رَبِّكَ لَنَحْشُرَنَّهُمْ وَ الشَّياطِينَ‌: پس قسم به پروردگار تو كه به وقت قيام قيامت، هر آينه البته حشر كنيم آدميان را و شياطينى كه گمراه كننده آنانند. و در روايت صحيحه وارد شده كه هر يك از كفار را با شيطان قرينش در يك زنجير مقيد سازند.

تنبيه: قسم حق سبحانه به ذات خود به عنوان ربوبيت كه منشأ ايجاد است در ابداء و اعاده و اضافه آن به حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله، به جهت تحقيق امر اعاده و تفخيم شأن حضرت خاتم است.

ثُمَّ لَنُحْضِرَنَّهُمْ حَوْلَ جَهَنَّمَ جِثِيًّا: پس حاضر گردانيم همه آدميان را گرداگرد جهنم در حالتى كه به زانو درآمدگانند از شدت هول آنچه بر ايشان ظاهر شده باشد، يا به زانو درآيند از شدت تنگى مكان و نتوانند نشينند. و جمع‌

جلد 8 - صفحه 211

آنان در اطراف جهنم براى آنست كه تا غبطه، و سرور نيكان به نشاط آنچه ببينند زياده شود؛ و بدان به سبب مشاهده انواع عذاب كه مهيا است براى آنها، تحسر و غيظشان بيشتر گردد و به واسطه رجوع نيكان آنان به بهشت و شماتت ايشان، غم و اندوه آنان مضاعف گردد. از ابن عباس نقل است كه ايشان را حاضر سازند اطراف جهنم در حالتى كه مجتمع باشند به اجزاى مختلفه، يعنى جزء جزء و گروه گروه متنوعه باشند.

وَ يَقُولُ الْإِنْسانُ أَ إِذا ما مِتُّ لَسَوْفَ أُخْرَجُ حَيًّا (66) أَ وَ لا يَذْكُرُ الْإِنْسانُ أَنَّا خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَمْ يَكُ شَيْئاً (67) فَوَ رَبِّكَ لَنَحْشُرَنَّهُمْ وَ الشَّياطِينَ ثُمَّ لَنُحْضِرَنَّهُمْ حَوْلَ جَهَنَّمَ جِثِيًّا (68) ثُمَّ لَنَنْزِعَنَّ مِنْ كُلِّ شِيعَةٍ أَيُّهُمْ أَشَدُّ عَلَى الرَّحْمنِ عِتِيًّا (69) ثُمَّ لَنَحْنُ أَعْلَمُ بِالَّذِينَ هُمْ أَوْلى‌ بِها صِلِيًّا (70)

ترجمه‌

- و ميگويد آدمى آيا وقتى كه مردم هر آينه بعد از اين بيرون آورده شوم زنده‌

آيا ياد آور نميشود آدمى كه ما آفريديم او را از پيش با آنكه نبود چيزى‌

پس قسم بپروردگار تو كه هر آينه جمع كنيم آنها و شيطانها را پس حاضر كنيم البتّه آنها را گرداگرد جهنّم بزانو در آمدگان‌

پس بيرون ميآوريم البتّه از هر فرقه‌اى هر كدام از آنها را كه شديدتر باشند بر خدا از راه نافرمانى‌

پس هر آينه ما داناتريم بآنانكه آنها سزاوارترند بجهنّم در انداختن.

تفسير

روايت شده است كه ابىّ بن خلف استخوان پوسيده‌اى را در دست گرفت و نرم نمود و بباد داد و گفت كه محمد گمان ميكند كه ما بعد از مردن زنده ميشويم اين محال است پس اين آيه نازل شد و بعضى او را وليد بن مغيره دانسته‌اند در هر حال خداوند در جواب گوينده اين قبيل كلمات از افراد انسان چون مجرّد استبعادى بيش نيست جوابى فرموده كه رفع استبعاد شود و براى اين غرض جوابى بهتر از اين نيست چون هر كس متذكّر ابتداء خلق خودش شود مى‌يابد كه هيچ چيز نبوده و همه چيز شده و ميداند آنكس كه قدرت داشته از هيچ چنين موجود تمام و كمالى بوجود آورد قادر است آنرا ثانيا نابود كند و باز بصورت اوّل درآورد چون اختراع هر مصنوعى مشكل‌تر از ايجاد مثل آنست و بعضى يذكّر بتشديد كاف قرائت نموده‌اند و اين با معناى تذكّر و تفكّر مناسب‌تر است در كافى از امام صادق عليه السّلام روايت نموده كه لم يك شيئا يعنى نه مقدّر بود و نه كائن و در محاسن از آنحضرت نقل نموده‌

جلد 3 صفحه 486

كه نه در كتابى بود و نه در علمى و قمّى ره فرموده كه ذكرى از او نبود و روايت شده كه كفّار محشور ميشوند در قيامت با اقران خودشان از شياطينى كه آنها را اغواء نمودند هر كافرى با شيطان خود در زنجيرى بنابراين محتمل است و او در و الشياطين بمعناى مع باشد و ممكن است و او عاطفه باشد يعنى تصوّر باطلى كردند كه محشور نميشوند قسم بخداوند محشور ميكنيم آنها را كه منكر معادند بعلاوه شياطين و ملا عينى را كه اين وسوسه‌هاى باطل را مينمايند پس حاضر ميگردانيم آنها را گرداگرد جهنّم در حاليكه از شدّت هول و وحشت و سنگينى بار گناه و خفّت بكنده‌هاى زانوشان بزمين در آيند و قوّت برخاستن نداشته باشند چون جثى جمع جاثى است و آن كسى باشد كه مانند شتر بدو كنده زانو بزمين در آيد شايد خداوند خواسته باشد آنها را بانواع عذاب معذّب فرمايد چون خفّتى بالاتر از اين نيست كه در انظار اهل ايمان به اين وارد در محشر و جاى گير در اطراف جهنّم شوند پس بيرون ميآوريم از ميان هر امّت و ملّتى كه تابع دينى و مذهب باطلى باشند براى دخول در جهنّم عاصى و نافرمان و سركش‌ترين آنها را و ما بهتر ميدانيم كه كدام يك از آنها سزاوارترند بآنكه در قعر جهنّم جاى‌گير شوند لذا زودتر در آن انداخته شوند و گفته‌اند آنها پيشروان و رؤساء هر فرقه ضالّه‌اى ميباشند كه در دنيا پيش قدم در كفر بودند در آخرت هم بايد پيش قدم در دخول جهنّم باشند و عتى و صلى هر دو مصدرند كه تميز از اشدّ و اولى واقع شده‌اند ..

فَوَ رَبِّك‌َ لَنَحشُرَنَّهُم‌ وَ الشَّياطِين‌َ ثُم‌َّ لَنُحضِرَنَّهُم‌ حَول‌َ جَهَنَّم‌َ جِثِيًّا (68)

‌پس‌ قسم‌ ‌به‌ پروردگار تو ‌هر‌ آينه‌ محشور ميكنم‌ ‌اينکه‌ كفاري‌ ‌که‌ منكر معاد شدند ‌با‌ شياطين‌ ‌که‌ كفار جن‌ هستند، ‌پس‌ ‌از‌ ‌آن‌ حاضر مي‌كنيم‌ ‌آنها‌ ‌را‌ اطراف‌ جهنّم‌ ‌در‌ حالي‌ ‌که‌ بزانو ‌در‌ آمده‌ باشند.

فو ربك‌ و ‌او‌ قسم‌ ‌است‌ مثل‌ ‌با‌ و ‌تا‌ ‌که‌ سه‌ صيغه‌ قسم‌ ‌است‌ باللّه‌ و تاللّه‌ و و اللّه‌ ‌که‌ فرمايش‌ خداوند حق‌ و صدق‌ ‌است‌.

وَ مَن‌ أَصدَق‌ُ مِن‌َ اللّه‌ِ حَدِيثاً وَ مَن‌ أَصدَق‌ُ مِن‌َ اللّه‌ِ قِيلًا نساء آيه 89 و آيه 121‌-‌ احتياج‌ بقسم‌ ندارد و ‌اينکه‌ قسم‌ ‌براي‌ تاكيد ‌است‌، بلكه‌ قسم‌ بسيار بزرگي‌ ‌است‌، زيرا ‌در‌ قرآن‌ آيات‌ مشتمله‌ ‌بر‌ قسم‌ بسيار داريم‌ لكن‌ اغلب‌ مشتمل‌ ‌بر‌ مخلوقات‌ ‌است‌ مثل‌.

جلد 12 - صفحه 469

وَ التِّين‌ِ وَ الزَّيتُون‌ِ وَ طُورِ سِينِين‌َ وَ هذَا البَلَدِ الأَمِين‌ِ تين‌ ‌آيه‌ 1 و 2 و 3 و مثل‌ وَ الفَجرِ وَ لَيال‌ٍ عَشرٍ وَ الشَّفع‌ِ وَ الوَترِ و مثل‌ وَ السَّماءِ وَ الطّارِق‌ِ و مثل‌ وَ السَّماءِ ذات‌ِ البُرُوج‌ِ و مثل‌ وَ الشَّمس‌ِ وَ ضُحاها وَ القَمَرِ إِذا تَلاها وَ النَّهارِ إِذا جَلّاها وَ اللَّيل‌ِ إِذا يَغشاها وَ السَّماءِ وَ ما بَناها وَ الأَرض‌ِ وَ ما طَحاها وَ نَفس‌ٍ وَ ما سَوّاها و مثل‌ وَ اللَّيل‌ِ إِذا يَغشي‌ وَ النَّهارِ إِذا تَجَلّي‌ و مثل‌ وَ الضُّحي‌ وَ اللَّيل‌ِ إِذا سَجي‌ و امثال‌ اينها ‌که‌ ‌در‌ سور صغار ‌در‌ آخر قرآن‌ بيان‌ فرموده‌، ولي‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ مورد قسم‌ ‌به‌ پروردگار تو ياد كرده‌ لنحشرنهم‌ ‌اينکه‌ كفار منكر معاد ‌را‌ ‌در‌ صحراي‌ محشر ‌که‌ جميع‌ خلق‌ اولين‌ و آخرين‌ ‌از‌ جن‌ و انس‌ محشور مي‌شوند ‌اينکه‌ كفار.

و الشياطين‌ و ‌او‌ جمع‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌با‌ شياطين‌ هستند.

ثُم‌َّ لَنُحضِرَنَّهُم‌ حَول‌َ جَهَنَّم‌َ ‌که‌ اينها طرف‌ جهنم‌ ‌با‌ شياطين‌ محشور هستند جثيا بزانو ‌در‌ آمده‌ ‌از‌ شدة خوف‌ و وحشت‌، و ‌در‌ حديث‌ داريم‌ ‌که‌ ‌هر‌ فرد ‌از‌ جهنمي‌ بيك‌ طرفش‌ سنگ‌ كبريت‌ بسته‌ و بيكطرفش‌ يك‌ شيطان‌ ‌که‌ ‌او‌ ‌را‌ مي‌سوزاند و ‌اينکه‌ اذيّت‌ ميكند.

(آیه 68)- در این آیه با لحن بسیار قاطع، منکران معاد و گنهکاران بی‌ایمان را تهدید کرده، می‌گوید: «قسم به پروردگارت که ما همه آنها را با شیاطینی (که آنان را

ج3، ص100

وسوسه می‌کردند و یا معبودشان بودند، همه را) محشور می‌کنیم» (فَوَ رَبِّکَ لَنَحْشُرَنَّهُمْ وَ الشَّیاطِینَ).

«سپس همه آنها را گردا گرد جهنم در حالی که به زانو در آمده‌اند حاضر می‌کنیم» (ثُمَّ لَنُحْضِرَنَّهُمْ حَوْلَ جَهَنَّمَ جِثِیًّا).

این آیه نشان می‌دهد که دادگاه افراد بی‌ایمان و گنهکار در نزدیکی جهنم است!